Od Londynu po Osakę — historia światowych wystaw Expo, które projektowały naszą przyszłość

Od jakiegoś czasu ludzkość próbuje wspólnie ustalić swoją wizję świata i jego przyszłości na międzynarodowych wystawach, obejmują one takie obszary jak technika, design, etnologia, sztuka czy ekologia. Wszyscy na pewno wiemy, że Wieża Eiffla powstała na jednej ze Światowych Wystaw w Paryżu, niektórzy nawet pamiętają, że w 1889 r. Wystaw takich było dużo więcej, te największe, nazywane World Expo, odbywają się w zasadzie nieprzerwanie co 5 lat, od 1851 r. Bierze w nich udział od kilkudziesięciu do obecnie ponad 150 państw i trwają one po kilka miesięcy.

Co roku odbywają się natomiast mniejsze wystawy międzynarodowe tzw. International Expo, które są nieco mniejsze i bardziej tematyczne. Warto wspomnieć, że za rok, w 2026 r. będziemy mieli taką wystawę w Katowicach. Chciałbym przywołać w tym krótkim artykule kilka najbardziej znanych i według mnie najciekawszych z tych wystaw, a także wspomnieć, jaki miały wpływ na design i nasze życie. Spróbuję to zrobić chronologicznie:

Gmach ze szkła i stali, wystawa w Londynie (1851)

Mimo że nie było tam designu, a raczej było to przemysłowe prężenie muskułów przez ówczesne światowe mocarstwa, miała ogromny wpływ na kolejne wystawy ze względu na skalę tego przedsięwzięcia. Anglicy ustawili poprzeczkę bardzo wysoko, jak się okazało, nie tylko poprzez wystawione eksponaty, ale głównie przez budynek, w którym mieściła się wystawa.

Będąca u szczytu swojej potęgi Wiktoriańska Wielka Brytania chciała pokazać się światu i wiadomo było, że musi to być coś wyjątkowego. Faktycznie, budynek który powstał, był na ówczesne czasy cudem techniki i jednym z największych budynków na świecie. Mógł pomieścić kilkanaście tysięcy eksponatów i dziesiątki tysięcy gości, którzy tłumnie przybyli na to wydarzenie.

Najbardziej niesamowite było jednak to, w jaki sposób był zbudowany. Konstrukcja została zrobiona całkowicie ze stali i szkła, była modułowa do tego stopnia, że powstała w niecałe 9 miesięcy (przy wymiarach 563 na 124 m i kubaturze 92000 m³). Jedyne budynki, które mogły się mierzyć z Crystal Palace, takie jak Bazylika św. Piotra w Rzymie czy Luwr w Paryżu, powstawały przez dziesięciolecia. Był to więc cud nie tylko architektury, ale i techniki. Co więcej, po wystawie Londyńczycy przenieśli całą konstrukcję z terenu Hyde Park, gdzie odbyła się wystawa, na Sydenham Hill — i to wszystko w ciągu dwóch lat. Niestety Crystal Palace spłonął doszczętnie w 1936 r. Pozostało jednak sporo zdjęć tego niesamowitego obiektu. Osobom zainteresowanym historią tego budynku polecam ten artykuł: heritagecalling.com

Wystawa w Londynie po pierwsze rozpropagowała ideę wystaw światowych jako wspólnego spotkania państw i wymiany idei postępu technicznego i cywilizacyjnego. Po drugie, rozpoczęła cykl wielkich wystaw światowych, tych odbywających się co 5 lat, na których państwo gospodarz stara się zawsze pokazać coś niesamowitego, coś co wykracza w przyszłość — a czasem ją wręcz definiuje.

Wieża Eifla i Secesja - wystawa w Paryżu (1889)

Była naprawdę niesamowita nie tylko dlatego, że powstała z tej okazji Wieża Eiffla, ale również dlatego, że po raz pierwszy na tak szeroką skalę pokazywała sztukę i design, kładąc podwaliny pod narodziny secesji.

Na Polach Marsowych powstał „Palais des Beaux-Arts et des Arts Libéraux” (Pałac Sztuk Pięknych i Wyzwolonych). Pokazywano tam sztukę, meble, ceramikę. Wśród projektantów miłośnikom mebli będą szczególnie znane dwa nazwiska: Émile Gallé i Louis Majorelle. Nie byli jeszcze wtedy dojrzałymi mistrzami swojego stylu, co więcej, secesja oficjalnie narodziła się dopiero po 1890 r., ale wymiana idei na tej wystawie ewidentnie wypchnęła świat z zachłyśnięcia się przemysłowym, masowym produktem w objęcia kunsztownego rzemiosła i organicznych linii Art Nouveau.

W Paryżu w 1889 r. po raz pierwszy pokazywano użytkowe obiekty dekoracyjne takie jak szkło i ceramika, jak również meble, razem ze sztuką wyższą — malarstwem i rzeźbą. To również ogromna zasługa tej wystawy.

Z ciekawostek: wystawę odwiedziło rekordowe ponad 30 mln osób — co jest imponujące, biorąc pod uwagę rozwijającą się dopiero kolej i brak samochodów czy samolotów. Nawet popularne wystawy w drugiej połowie XX w. nie miały tylu odwiedzających. Ciekawostka druga: impresjoniści nie zostali dopuszczeni do Pałacu Sztuk Pięknych — byli uważani za zbyt radykalnych. Emile Gallé’s artistic vision in furniture and An example of Gallé’s vitrine.

Art Deco wchodzi na salony - wystawa w Paryżu (1925)

Nie była to jedna z tych wielkich wystaw odbywających się co 5 lat, ale miała olbrzymi wpływ na design światowy, a szczególnie polski. Odbyła się pod nazwą Exposition internationale des arts décoratifs et industriels modernes (Międzynarodowa Wystawa Sztuki Dekoracyjnej i Wzornictwa). To od tej właśnie nazwy pochodzi termin „Art Déco” Mamy więc wystawę, która nie tylko dała podwaliny nowemu stylowi, ale w zasadzie zdefiniowała design i wzornictwo przemysłowe na całe dekady.

Wystawa stała się pokazem nowego stylu życia, luksusu i bogactwa. Sztuka awangardowa stała się sztuką oficjalną. Le Corbusier zaprezentował tam modułowy, jednoprzestrzenny dom jednorodzinny z antresolą i loggią, nazwany Pavillon de l’Esprit Nouveau Pavillon de l’Esprit Nouveau, który na trwałe zapisał się w historii architektury.

Wystawa ta była też debiutem młodego, 23-letniego studenta z Danii – Arne Jacobsena. Zaprojektował specjalnie na tę okazję rattanowy fotel, który nazwał Paris Chair Paris Chair. Otrzymał za niego srebrny medal. Jacobsen w kolejnych dekadach stał się jednym z najsłynniejszych duńskich projektantów, a jego meble sprzedawane są do dziś w milionach egzemplarzy.

Wystawa była też niezmiernie ważna dla Polski. Była to pierwsza okazja do zaprezentowania się na arenie międzynarodowej po odzyskaniu niepodległości. Polski pawilon cieszył się dużym uznaniem, a wielu naszych artystów zdobyło medale i wyróżnienia. Jan Szczepkowski otrzymał Grand Prix za kapliczkę Bożego Narodzenia. Zygmunt Kamiński – za projekty nowych polskich banknotów. Zofia Stryjeńska zdobyła aż cztery Grand Prix, wyróżnienie specjalne oraz Legię Honorową. Wystawa ta symbolicznie rozpoczęła epokę polskiego art déco, które stało się oficjalnym stylem II Rzeczypospolitej aż do wybuchu II wojny światowej. Więcej o tym wydarzeniu przeczytasz tutaj: Whitemad.pl

Miasto przyszłości i świat samochodów - wystawa w Nowym Jorku (1939)

Wystawa zatytułowana The World of Tomorrow (Świat Jutra)miała ogromny wpływ na wyobrażenie przyszłości, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Jej największą atrakcją była olbrzymia, ruchoma makieta futurystycznego miasta — Futurama — zaprojektowana przez Normana Bel Geddesa na zlecenie General Motors.miała ogromny wpływ na wyobrażenie przyszłości, zwłaszcza w Stanach Zjednoczonych. Jej największą atrakcją była olbrzymia, ruchoma makieta futurystycznego miasta Futurama —zaprojektowana przez Normana Bel Geddesa na zlecenie General Motors.

Ta wizja zdominowała późniejszy rozwój miast w USA: powstawanie rozległych przedmieść i konieczność posiadania własnego samochodu. Koncerny motoryzacyjne promowały tę wizję, bo sprzyjała ich interesom.

Na tej samej wystawie po raz pierwszy publicznie zaprezentowano telewizję, kuchenkę mikrofalową i prototyp komputera — można powiedzieć, że pokazano tam przyszłość, którą dziś znamy.

Technologiczna przemiana świata- wystawa w Osace (1970)

Pierwsze wielkie Expo w Azji. Była to dla Japonii doskonała okazja, by pokazać swoją nowoczesność i wizję przyszłości. Już wcześniej, na igrzyskach w Tokio w 1964 roku, Japonia zachwyciła świat nowoczesną infrastrukturą — wtedy zadebiutował superszybki pociąg Shinkansen, osiągający prędkość ponad 200 km/h. Jednak w Osace zaprezentowano coś jeszcze bardziej spektakularnego: magnetyczny pociąg Maglev, który unosił się nad torem i osiągał ponad 500 km/h. Znalazł się on nawet na oficjalnych plakatach Expo 1970.

To Expo symbolicznie rozpoczęło globalną dominację technologiczną Japonii. W ciągu kilku dekad miasta takie jak Osaka i Tokio urosły do rangi największych aglomeracji świata. Na wystawie zaprezentowano też szereg przełomowych nowinek:

Pierwszy publiczny pokaz prototypów telefonów komórkowych (NTT)
Pokaz prototypowych połączeń sieci komputerowych — zalążek Internetu
Samochody elektryczne i pociągi dużych prędkości
Pierwsze humanoidalne roboty

Ogromną atrakcją była robotyczna orkiestra o nazwie Symphonitoron.Posłuchajcie jak grali: YouTube linkTutaj można obejrzeć zdjęcia z tego Expo: archdaily.com.

W 2025 roku Expo wraca do Osaki. Wystawa nosi tytuł: Designing Future Society for Our Lives – „Projektowanie przyszłego społeczeństwa dla naszego życia”.
Co tam zobaczymy? Jak po 55 latach od poprzedniego Expo w Japonii wyobrażamy sobie przyszłość? Co zaprezentują poszczególne państwa?

Mam nadzieję, że będę mógł wam to pokazać osobiście i spróbować odpowiedzieć na te pytania.

Do zobaczenia po Osace!

Adam Krzemiński – CEO

Adam Krzemiński ukończył prawo, jednak pasja do archeologii skierowała go ku odnajdywaniu i renowacji mebli, które traktuje jak artefakty historyczne. Zaczynał od restaurowania antyków w Europie i Stanach Zjednoczonych, lecz szybko skoncentrował się na obiektach z XX w. W 2014 roku założył firmę Futureantiques, specjalizującą się w meblach i oświetleniu z okresu mid-century modern. Do dziś przedmioty z kolekcji Futureantiques trafiły do domów klientów z ponad 27 krajów, 400 miast i czterech kontynentów.